TENKİS DAVASI NEDİR?
Saklı payı ihlal edilenler tarafından açılan dava türüdür. Yenilik doğrucu bir davadır. Dava niteliğinde olup olmaması tartışmalıdır. Yargıtay bir eda davası olduğunu belirtir. Tenkisi gereken mal davacının elinde ise bu durumda davaya gerek yoktur. Tenkis davası açma hakkından feragat miras açıldıktan sonra gündeme gelir.
Tenkis davasının açılmasının koşulu:
Miras bırakanın tasarruf oranını aşmış olması gerekir. Davacının saklı payının ihlal edilmiş olması ve saklı payını alamamış olması gerekir. Miras açılmadan önce bu dava hakkından feragat edilemez.
Davanın tarafları saklı paylı mirasçılardır. Ancak tüm yasal mirasçılar saklı paylı mirasçı değildir. Saklı pay olmasa bile tereke mevcudu aşan bir durum varsa her mirasçı bu davayı açabilir.
İradi mirasçılar normalde davayı açamazlar ancak iptali halinde sözleşmeye aykırılık varsa isteyebilirler. Vasiyet alacaklısı kendilerine yapılan alacak için tenkis isteyebilir.
Dava, açan yararına sonuçlandırılır. Diğer kimselerin paylarını da hesaplanır. Farklı mahkemelerde dava açılmışsa bu davalar birleştirilir.
Bazı durumlarda mirasçı davayı açmaz. Mirasçının alacaklıları veya iflas masasındaki alacaklıları belli koşullarda tenkis davasını açabilirler.
TMK – Madde 562- Miras bırakan, tasarruf edebileceği kısmı aştığında, saklı payı zedelenen mirasçı, iflâsı hâlinde iflâs dairesinin veya mirasın geçtiği tarihte kendisine karşı ellerinde ödemeden aciz belgesi bulunan alacaklıların ihtarına rağmen tenkis davası açmazsa, iflâs idaresi veya bu alacaklılar, alacaklarının elde edilmesi için gerekli olan oranda ve mirasçıya tanınan süre içinde tenkis davası açabilirler.
Mirasçılıktan çıkarılanın çıkarma tasarrufuna itiraz etmemesi durumunda da iflâs idaresi veya alacaklılar, aynı koşullarla tenkis davası açabilirler.
Davalılar kimlerdir?
Tenkis davası mirasçılara, vasiyet alacaklılarına, külli haleflere karşı açılabilir ancak cüzi halefe karşı açılamaz. Örneğin miras bırakan bir taşınmazı Veli’ye bağışlamış ve üzerine geçirmiş ise Veli bir külli haleftir. Veli daha sonra bu taşınmazı bir başkasına devrederse bu kişi de cüzi haleftir. Bu kişiye karşı dava açılamaz.
Görevli mahkeme neresidir?
Miras bırakanın son yerleşim yerindeki asliye hukuk mahkemesidir. Birden fazla mirasçıya ayrı ayrı mahkemelerde dava açmışsa bunların birleştirilmesi zorunludur.
Davayı açmayan mirasçı dikkate alınmaz, onun lehine bir karar verilmez. Ancak tasarruf oranını hesap ederken bu kişinin payı da dikkate alınır. Bir mirasçı tenkis davasını açtığında diğerleri sonradan katılabilir.
Hak düşürücü süresi nedir?
Tenkis hakkının defi yolu ile her zaman ileri sürülmesi mümkündür. Tenkis davası bir yıllık ve her halükârda on yıllık hak düşürücü süreye tabiidir. Bu süreler hak düşürücü sürelerdir. Bu dava yenilik doğrucu bir dava olduğu için hak düşürücü sürelere tabiidir. Zamanaşımı süreleri değildir. Bu süreler hakim tarafından re’sen dikkate alınır.
TMK – Madde 571- Tenkis davası açma hakkı, mirasçıların saklı paylarının zedelendiğini öğrendikleri tarihten başlayarak bir yıl ve her hâlde vasiyetnamelerde açılma tarihinin, diğer tasarruflarda mirasın açılması tarihinin üzerinden on yıl geçmekle düşer.
Bir tasarrufun iptali bir öncekinin yürürlüğe girmesini sağlarsa, süreler iptal kararının kesinleşmesi tarihinde işlemeye başlar.
Tenkis iddiası, def’i yoluyla her zaman ileri sürülebilir.
Saklı paylı mirasçılara karşı açılacak davalara karşı tenkis davası her zaman ileri sürülebilir.
Tenkis davasının öğrenme tarihinden itibaren bir yıl içinde açılması gerekir. Kişi burada mirasçı olduğunun ve tenkisi gereken tasarrufu öğrenmesi gerekir.
Miras bırakan iki tane vasiyetnamesi varsa ikinci vasiyetname iptal edildiği zaman birinci vasiyetname yürürlüğe girer. Birinci vasiyetnamedeki tasarruflara karşı da iki dava açılacaksa ikinci vasiyetnameye karşı açılan iptal davasının kesinleşmesinden itibaren bir ve on yıllık süreler başlamış olur. Bir ölüme bağlı tasarrufun iptali başka bir tasarrufun geçerlilik kazanmasını sağlıyorsa, geçerlilik kazanan ikinci ölüme bağlı tasarrufa karşı açılacak tenkis davasının bir yıllık süresi, iptal kararının kesinleşmesinden itibaren başlar. Mirasçı için bir yıllık süre miras bırakanın ölümünden önce başlayamaz.
10 yıllık süre vasiyetnamedeki ölüme bağlı tasarruflara karşı ve vasiyetnamenin açılmasından itibaren başlar. Sağlar arası tasarruflar veya miras sözleşmesi ile yapılan ölüme bağlı tasarruflara karşı on yıllık süre mirasın açılmasından başlar.
Vasiyetname ile yapılan ölüme bağlı tasarruflara karşı vasiyetnamenin açılmasından itibaren on yıllık süre başlar.
Tenkis hakkının def’i yoluyla ileri sürülmesi süreye tabii değildir. Tenkis davası açılacaksa bu sürelerde açılmalıdır ancak saklı paylı mirasçının aleyhine açılan davalarda mirasçılar tenkis savunmasını her zaman ileri sürebilir. Örneğin miras bırakan mal vasiyeti yoluyla tarlayı Ahmet’e bırakmış. Tarla zaten saklı pay mirasçısının elindedir. Ölüme bağlı tasarruf davası açıldığında da saklı pay sahibi tenkis hakkı def’isini ileri sürebilir. Davacı sürenin geçtiğini iddia edemez.
Tenkiste iade borcunun kapsamı
Dava konusu artmış ya da eksilmiş olabilir. Davalılar bunu hangi halde iade edecektir?
İade konusu olan şeyin iadesi, davalının iyi niyetli ve ya kötü niyetli olmasına göre değişir. Mirasçıların zilyedinde ise zaten iadeye gerek yoktur. Davalıların zilyetliğinde ise iade gündeme gelir. Uygulamada daha çok sağlar arası tasarrufların tenkisinde gündeme gelir. Örneğin, miras bırakan iade edilecek şeyi üçüncü kişiye devretmiş olması gibi.
TMK – Madde 566- Kendisine tenkise tâbi bir kazandırma yapılmış olan kimse iyiniyetli ise, sadece mirasın geçmesi anında kazandırmadan elinde kalanı geri vermekle yükümlüdür; iyiniyetli değilse, iyiniyetli olmayan zilyedin geri verme borcuna ilişkin hükümlere göre sorumlu olur.
Miras sözleşmesiyle elde ettiği kazandırma tenkise tâbi tutulan kimse, bu kazandırma için miras bırakana verdiği karşılığın tenkis oranında geri verilmesini isteyebilir.
Burada haksız zilyedin malı kazanması durumu gündeme gelecektir. Davalı iyiniyetli ise elinde bulunan miktar ile sınırlıdır, yani eksilme ve hasarlardan sorumlu olmaz. Elde ettiği ürünlerde sorumluluğu yoktur. Kötü niyetli ise hastalardan veya eksilmelerden de sorumlu olur. Bu sorumluluk davacının saklı payı ile sınırlıdır. Hasar gören şey saklı payı aşmıyorsa buna karışılmaz. Aşıyorsa bu durumda hasar miktarı alınabilir. Üçüncü şahısların elinde olan şey için sorumluluk yoktur. Sorumlu olan kişi miras bırakanın mal bıraktığı kişidir.
Tenkis davasının konusu paradır. Örneğin taşınmaz varsa ondaki para alacağı tenkis davasının konusu olur. Denkleştirme davası ayni yani mülkiyet davasıdır. Denkleştirme alacaklısının miras payı oranında ayni hakkı vardır.